Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου 2008

Η συμβολή των Προσκόπων στην απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης
Θεοδώρου Ορδουμποζάνη


Με την ιστορία της Αλεξανδρούπολης θα ήθελα να ασχοληθώ για λίγο, για να διασκεδάσω κάποιες ανακρίβειες που λέγονται χρόνια τώρα κατά την διάρκεια των Ελευθερίων της πόλης. Πιστεύοντας ότι η αλήθεια είναι πιο σημαντική και από τα ίδια τα γεγονότα, δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό, ακούγοντας για μια άλλη χρονιά ότι «οι πρόσκοποι απέδωσαν, ως συντεταγμένο τμήμα τιμές στην έπαρση της Ελληνικής σημαίας, μετά την υποστολή της Γαλλικής, το πρωί της 14ης Μαΐου 1920». Αυτό όχι μόνο είναι αναληθές αλλά παραποιεί την ίδια την ιστορική διαδρομή των γεγονότων. Άλλωστε τι σημασία θα είχε το ποιος απέδωσε τιμές στην έπαρση της Ελληνικής Σημαίας την ημέρα που ήδη από τις πρώτες πρωινές ώρες υπήρχαν στη πόλη Ελληνικά στρατεύματα;
Το 1995, όταν είχα τη τιμή να είμαι Περιφερειακός Έφορος Προσκόπων Έβρου, διοργανώθηκε αναπαράσταση της τελετής αυτής με επιζώντες προσκόπους του ιστορικού αυτού γεγονότος (Αθανάσιος Μανιάς, Αθανάσιος Κριτού και Παναγιώτης Καλφούδης). Και με την ευκαιρία αυτή προκλήθηκε στα τοπικά μέσα ενημέρωσης συζήτηση για το γεγονός αυτό, με αφηγήσεις επιζώντων προσκόπων, από την οποία αποδείχθηκε ότι το περιστατικό της έπαρσης της Ελληνικής Σημαίας έγινε το μεσημέρι της 13ης Μαΐου 1920, μία ημέρα πριν εισέλθει στη πόλη ο Ελληνικός Στρατός και για τον λόγο αυτό έχει μεγάλη ιστορική αξία!
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των επιζώντων, τότε, προσκόπων Μανιά και Καλφούδη, η υποστολή της Γαλλικής σημαίας και η έπαρση της Ελληνικής έγινε το μεσημέρι της 13ης Μαΐου 1920, μπροστά στο σημερινό ταχυδρομείο (Διασυμμαχικό Στρατηγείο τότε), όταν αναχωρούσε το κύριο σώμα των Συμμαχικών δυνάμεων, αφήνοντας πίσω τους μια μικρή φρουρά για να παραδώσει την επόμενη τη πόλη στους Έλληνες. Και επειδή δεν υπήρχε Ελληνικό συντεταγμένο στρατιωτικό τμήμα στη πόλη, φρόντισαν οι επικεφαλείς της Ελληνικής Κοινότητας, σε συνεννόηση με τον δάσκαλο Αθανάσιο Σπανό και τον Αρχηγό της Προσκοπικής Ομάδας Δεδέαγατς Καθηγητή Γιώργο Φίτσιο, να ειδοποιήσουν όλους τους προσκόπους να βρίσκονται νωρίς το απόγευμα στον αυλόγυρο του σχολείου (δίπλα στη Μητρόπολη) και εν συνεχεία, ως συντεταγμένο τμήμα, να μεταβεί, τραγουδώντας εμβατήρια, στο χώρο του Διασυμμαχικού στρατηγείου, όπου γνώριζαν ότι θα αποχωρούσε το κύριο σώμα των Συμμάχων. Και για αυτό έκανε εντύπωση το γεγονός αυτό στα παιδιά και το θυμόντουσαν σε όλη τους τη ζωή τους ως εξαιρετικό ιστορικό γεγονός. Το ίδιο ανέφερε σε αφηγήσεις του και ο αείμνηστος Ευστράτιος Παπουτσάκης, μέλος και αυτός της πρώτης προσκοπικής ομάδας, ο οποίος συμμετείχε στη τελετή έπαρσης της Ελληνικής σημαίας, και την επόμενη πολύ πρωί (ανήμερα της 14ης Μαΐου 1920), με τη στολή του προσκόπου, μετά από εντολή του Αρχηγού του από την προηγούμενη ημέρα, περίμενε μαζί με άλλους προσκόπους στο λιμάνι. Εκεί ένας έφιππος αξιωματικός, τον επιβίβασε στο άλογο του και του ζήτησε να τον οδηγήσει μαζί με τους στρατιώτες του σε μια τοποθεσία έξω από την σημερινή Αμφιτρίτη, για την διαφύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής, απ΄ όπου επέστρεψε το μεσημέρι.
Αλλά και η ιστορία του ΓΕΣ (σελ. 25,26), πουθενά δεν αναφέρει ότι πραγματοποιήθηκε υποστολή της Γαλλικής σημαίας και έπαρση της Ελληνικής ανήμερα την 14η Μαΐου 1920. Ο Στρατηγός Μαζαράκης επείγονταν να καταλάβει μετά την πόλη και τη σιδηροδρομική γραμμή Δεδέαγατς – Φερετζίκ και τη μόνη επίσκεψη που έκανε ήταν αυτή στη Μητρόπολη, όπου υπέγραψε το πρακτικό της κατάληψης της πόλης από τα Ελληνικά στρατεύματα. Αναφέρει δε ότι : «Την επομένη (σ.σ. την 15.5.1920) ετελέσθη Δοξολογία επί τη καταλείψει της πόλεως υπό του Ελληνικού στρατού και εγένετο η τελετή υποστολή της γαλλικής σημαίας και της ανυψώσεως της ελληνικής» για την οποία τελετή διασώζεται και σχετική φωτογραφία.
Ήταν γνωστή στους Έλληνες προύχοντες του Δεδέαγατς η άφιξη του Ελληνικού Στρατού το πρωί της 14ης Μαΐου 1920, θα κατέφθανε ο Ελληνικός Στρατός για να καταλάβει, σύμφωνα με τις συνθήκες, τη Θράκη και να την ενσωματώσει στην Ελλάδα. Επίσης γνώριζαν ότι το απόγευμα της προηγουμένης ημέρας θα αποχωρούσε ο κύριος όγκου των Συμμαχικών Δυνάμεων από την πόλη. Ο ίδιος ο Χαρίσης Βαμβακάς, είχε ειδοποιήσει, τον Γάλλο Διοικητή της πόλης Ταγματάρχη Φωρ και τον Έλληνα Λιμενάρχη του Δεδέαγατς, στον οποίο έδωσε εντολή να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ομαλή αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στο λιμάνι. «Άμα τω κατόπλω των ατμοπλοίων ανήλθον επί του ατμοπλοίου ‘Μυκάλη’ εφ΄ ου το Στρατηγείον ο Έλλην Λιμενάρχης Δεδέαγατς, όστις εγνώρισεν ότι επικρατεί απόλυτος τάξις και ότι η αποβίβασις θα πραγματοποιηθεί άνευ ουδενός επεισοδίου…» Στα πλαίσια αυτής της προετοιμασίας ζήτησαν από τον Αρχηγό των Προσκόπων Γιώργο Φίτσο να έχει έτοιμη την προσκοπική ομάδα του για να αποδώσει τιμές όταν αμέσως μετά την υποστολή της Γαλλικής θα σηκωνόταν η Ελληνική σημαία, προς το μεσημέρι της 13ης Μαΐου 1920, ως σύμβολο Ελληνικής επικυριαρχίας στη πόλη, έναντι των Βουλγάρων που εποφθαλμιούσαν την κατάληψή της, πριν από την άφιξη του Ελληνικού στρατού. Άλλωστε για αυτόν τον λόγο και ο Επιθεωρητής Σχολείων Θράκης Κων. Λαγουμιτζάκης ανέφερε σε σχετική αναφορά του προς την Ελληνική Κυβέρνηση (6.7.1020) ότι "..Και πριν ή φέρει ούτος (ο ελευθερωτής Στρατός) την Σημαίαν μας, οι πρόσκοποι περιήγαγον αυτήν υπερηφάνως εις κατάπληξιν και εχθρών και φίλων".
Πιστεύω ότι η ακρίβεια και οι λεπτομέρειες αναδεικνύουν ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός. Διότι εκείνα τα παιδιά με τα κοντά παντελονάκια, το μαντήλι στο λαιμό, το πλατύγυρο στο κεφάλι, το τριφύλλι στο στήθος και το κοντάρι στο χέρι, τίμησαν, κυματίζουσα στον Θρακικό ουρανό, την γαλανόλευκη, αρκετές ώρες πριν από την άφιξη στη πόλη του ελευθερωτή Ελληνικού Στρατού. Γι΄ αυτό πρέπει να γιορτάζεται, στη μνήμη τους και η 13η Μαΐου!

Φωτογραφίες
1η :Άνοιξη του 1920. Η πρώτη προσκοπική ομάδα του Δεδέαγατς στην παραλία της πόλης με τον αρχηγό της Γεώργιο Φίτσο (καθ΄μενο στη μέση) και τους υπαρχηγούς Γεώργιο Κολοζώφ (αριστερά) και Νίκο Πρωτόπαπα (δεξιά).
2α : Γεώργιος Φίτσιος, Έφεδρος Αξιωματικός και Καθηγητής Φυσικής Αγωγής. ΄Ηρθε στο δεδέαγατς τον Σεπτέμβριο του 1919 και με εντολή του Χαρίση Βαμβακά ίδρυσε την πρώτη Προσκοπική Ομάδα στην πόλη, ενόψει της ενσωμάτωσης της Θράκης στην Ελλάδα.
3η : Πρόσκοποι αποδίδουν τιμές στον Στρατηγό Μαζαράκη - Αινιάν, εξερχόμενο της Μητρόπολης Δεδέαγατς το πρωϊ της 14ης Μαϊου 1920.
4η : Πάσχα του 1920. Οι Πρφόσκοποι με τον Αρχηγό τους Γ. Φίτσιο, τον δάσκαλό τους Α. Σπανό, τον Μητροπολίτη, τις υπόλοιπες τοπικές αρχές της πόλης και τους εκπροσώπους της Διασυμμαχικής Διοίκησης, ψήνουν αρνιά πίσω από τον Ι. Ναό του Αγίου Νικολάου.
5η : 14 Μαϊου 1995, Εξήντα πέντε χρόνια μετά, δύο από τους επιζώντες Προσκόπους της 1ης Ομάδας, που συμμετείχε στην παρουσίαση τιμών στην έπαρση της ΕΡλληνικής σημαίας το μεσημέρι της 13ης Μαϊου 1920, ο Αθανάσιος Μανιάς και ο Αθανάσιος Κριτού, μαζί με δύο νέους Προσκόπους, αναπαραστούν την ιστορική στιγμή.

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ο Φάρος της Αλεξανδρούπολης» τ.26 – Απρίλιος – Μάιος – Ιούνιος 2008 σελ. 10 - 11 στη στήλη «Ημέρες Μνήμης», του Πολιτιστικού και Ψυχαγωγικού Συλλόγου Αλεξανδρουπολιτών Αττικής).-

Γιατροί και Πολιτική στον Έβρο (1920-2007)

Η Θράκη, με την ενσωμάτωσή της στον κορμό της Ελλάδας το 1920, συμμετέχει πλέον ενεργά και ισότιμα στη πολιτική ζωή της χώρας. Τον Νοέμβριο του 1920 εκλέγει τους πρώτους κοινοβουλευτικούς της εκπροσώπους. Πρόκειται για την εκλογή αντιπροσώπων της μεγάλης Θράκης, όπως διαμορφώθηκε με τη συνθήκη των Σεβρών, για την Γ΄ Εθνοσυνέλευση. Ακολουθούν τα τραγικά γεγονότα του 1922 και τον Γενάρη του 1923 εκλέγονται αντιπρόσωποι της συρρικνωμένης πλέον Θράκης, για την Δ΄ Εθνοσυνέλευση. Έκτοτε και μέχρι σήμερα αρκετές δεκάδες διακεκριμένων Θρακών μας εκπροσώπησαν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο με σπουδαία δράση και μεγάλη προσφορά. Ανάμεσά τους εκπρόσωποι όλων των επιστημονικών, επαγγελματικών και κοινωνικών τάξεων. Ξεχωριστή θέση όμως κατέχουν οι προερχόμενοι από τον ιατρικό κλάδο. Τους διακριθέντες Εβρίτες γιατρούς – πολιτικούς που άσκησαν ύψιστα κοινοβουλευτικά, και κυβερνητικά, αξιώματα, και προσέφεραν με το δικό του τρόπο ο καθένας στην υπόθεση ανάδειξης και προβολής του Έβρου στο Ελληνικό Κοινοβούλιο και την κεντρική Κυβέρνηση, θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε με αυτό το σημείωμα, με χρονολογική σειρά εκλογής τους!
Παπαθανάσης Αλέξανδρος, Ιατρός (οφθαλμίατρος), Αλεξανδρούπολη
Γεννήθηκε το 1889 στην Αίνο. Εκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση την 1/11/1920, στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση, την 16/12/1923, στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση και κατά τη Δ΄ Περίοδο της Βουλής από 5.3.1933 μέχρι 25.3.1933, όταν και ακυρώθηκε η εκλογή του. Υπήρξε εκ των ηγετών του Κινήματος του 1935, μετά την καταστολή του οποίου φυλακίσθηκε και καταδιώχθηκε. Με την επιβολή της δικτατορίας της 4ηςε Αυγούστου εξορίσθηκε από τη Θράκη.
Μετά την απελευθέρωση υπήρξε πρώτος Διοικητής της Θράκης και επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου με την ΕΠΕΚ του Στρατηγού Πλαστήρα της 5ης Μαρτίου 1950, και με το κόμμα των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 195. Το 1952 προσχωρεί στον Ελληνικό Συναγερμό του Στρατηγού Παπάγου και επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1952 και στην συνέχεια στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1956 με την ΕΡΕ του Κων/νου Καραμανλή. Αποχώρησε από την πολιτική τον Απρίλιο του 1958.
Κουρτίδης Κωνσταντίνος, Ιατρός, Σουφλί
Γεννήθηκε το 1870 στο Δογάνοβο Ανδριανούπολης. Εκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου κατά τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση στις εκλογές της 16ης Ιανουαρίου 1923 και κατά τη Β΄ περίοδο της Βουλής από την 19/8/1928 έως την 18/8/1933 με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1924 τοποθετείται Υπουργός Γενικός Διευθυντής Θράκης στη Κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Εκλέχθηκε επίσης Γερουσιαστής Έβρου από 21/4/1929 μέχρι 24/9/1932
Μπρίκας Γεώργιος, Φαρμακοποιός, Σουφλί.
Εκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου με τις πρώτες εκλογές του 1920 και διετέλεσε μέλος της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης από 1/11/1920 μέχρι την 21/9/1922. Επανεκλέγει στην Δ’ Εθνοσυνέλευση από 16/12/1923 μέχρι την 30/9/1025. Εκλέχθηκε επίσης Γερουσιαστής Έβρου από 21/4/1929 μέχρι 24/9/1932
Παπαπαναγιώτου Αθανάσιος, Γιατρός
Γεννήθηκε το 1886 και εκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου με το Δ.Δ.Ε. κατά την Α΄ περίοδο της Βουλής από 7/11/2926 μέχρι 9/7/1928.
Τιρρής Ιωάννης, Ιατρός (Χειρουργός), Διδυμότειχο
Γεννήθηκε το 1899 και εκλέχθηκε για πρώτη φορά Βουλευτή Έβρου με το κόμμα των Φιλελευθέρων στην Γ΄ Αναθεωρητική Βουλή στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936. Μετά την απελευθέρωση επανεξελέγη Βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, 5ης Μαρτίου 1950 και 9ης Σεπτεμβρίου 1951.
Υποψήφιος Βουλευτής Έβρου στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 και στις αναπληρωματικές εκλογές της 27ης Σεπτεμβρίου 1953 καθώς και με τη Δημοκρατική Ένωση στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1956. Στη συνέχεια προσχώρησε στην νεοϊδρυθείσα Ε.Ρ.Ε. του Κωνσταντίνου Καραμανλή αλλά απέτυχε να επανεκλεγεί στις εκλογές της 11ης Μαΐου του 1958. Επανεκλέγεται Βουλευτής με την ΕΡΕ στις εκλογές της 29ης Νοεμβρίου 1961και στις 3ης Νοεμβρίου 1963.
Βλασακούδης Απόστολος, Φαρμακοποιός, Ορεστιάδα
Γ
εννήθηκε το 1911. Εξελέγη Βουλευτής με το κόμμα της ΕΠΕΚ (Πλαστήρας) στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950, ενώ απέτυχε να επανεκλεγεί με το ίδιο κόμμα στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 και του Συνασπισμού Φιλελευθέρων και ΕΠΕΚ στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952. Επανεμφανίζεται ως υποψήφιος Βουλευτής με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές της 29ης Νοεμβρίου 1961 και στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963. Επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 μέχρι την 21η Απριλίου 1967, όταν διαλύθηκε η Βουλή από την χούντα των Συνταγματαρχών.
Κλης Παναγιώτης, Ιατρός (Παιδίατρος), Αλεξανδρούπολη
Βουλευτής Έβρου με την Ε.Ρ.Ε. του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 , 29ης Νοεμβρίου 1961, 3ης Νοεμβρίου 1963 και 16ης Φεβρουαρίου 1964.
Στις 3 Απριλίου 1967 ορκίζεται Υφυπουργός Συγκοινωνιών στην Κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και την 21η Απριλίου 1967 συλλαμβάνεται από τους Πραξικοπηματίες της Χούντας. Με την μεταπολίτευση κατέρχεται ως υποψήφιος με την Νέα Δημοκρατία στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, στις οποίες αποτυγχάνει να επανεκλεγεί. Λίγο καιρό αργότερα θα επανέλθει στη Βουλή καταλαμβάνοντας την έδρα του αποβιώσαντος Βουλευτή της Ν.Δ. Θανάση Κωνσταντινίδη.
Επανεκλέγεται Βουλευτής της Ν.Δ. στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 ενώ χάνει την έδρα του στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1981 και αποχωρεί από την πολιτική.
Χατζηνικολάου Παναγιώτης, Οδοντίατρος, Ορεστιάδα
Πρωτοεκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου με την ΕΡΕ στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963. Αποτυγχάνει να επανεκλεγεί στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964.
Επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου με την Ν.Δ. στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 καθώς και στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977, της 18ης Οκτωβρίου 1981, της 2ας Ιουνίου 1985, 18ης Ιουνίου 1989, της 5ης Νοεμβρίου 1990 και 10ης Οκτωβρίου 1993.
Διετέλεσε δύο φορές Υπουργός Μακεδονίας Θράκης (2/7/1989 μέχρι 12/10/1989 και 8/8/1991 μέχρι 13/10/1993) και Αναπληρωτής Υπουργός Γεωργίας από 12/4/1990 μέχρι 8/8/1991. Παραμονές των εκλογών της 22ας Σεπτεμβρίου 1996 αποχώρησε της πολιτικής.
Ιωάννης Παπαδόπουλος , Ιατρός (Πλαστικός χειρουργός), Σαμοθράκη
Κ
ατά τη διάρκεια της εφτάχρονης Δικτατορίας οργανώνεται στην Δημοκρατική Άμυνα,, συλλαμβάνεται από το καθεστώς, βασανίζεται και καταδικάζεται σε φυλάκιση 10 ετών.
Εκλέγεται ως βουλευτής Έβρου με την Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις στις πρώτες μετά την πτώση της δικτατορίας εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974. Επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου με το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1981 και στις εκλογές του 1995.
Διετέλεσε Υπουργός Μακεδονίας Θράκης από 27/7/1985 μέχρι 5/2/1987.
Αποτυγχάνει να επανεκλεγεί στις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 και αποχωρεί από την πολιτική. Στη συνέχεια για πολλά χρόνια διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. του Λαϊκού Νοσοκομείου.
Ιωάννης Καβαρατζής, Ιατρός (Παθολόγος), Λευκίμη
Ε
ξελέγη Βουλευτής Έβρου με την Ν.Δ. στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974.
Επανεξελέγη Βουλευτής στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977, πλην όμως μετά από ένσταση στο εκλογοδικείο η έδρα της Ν.Δ. παραχωρήθηκε στην Ξάνθη και στον Έβρο την κατέλαβε το ΠΑΣΟΚ. Επανεξελέγη Βουλευτής στις εκλογές του 1981, αλλά ύστερα από ένσταση συνυποψήφιου του ακυρώθηκε η εκλογή του. Διετέλεσε Υποδιοικητής του Ι.Κ.Α. από τον Απρίλιο του 1990 μέχρι τον Οκτώβριο του 1993. Σήμερα είναι Διοικητής στο Νοσοκομείο Κομοτηνής.
Γεροντόπουλος Κυριάκος, Ιατρός (Ιατροδικαστής), Αλεξανδρούπολη.
Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1956. Εκλέχθηκε Ευρωβουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία το 1984 και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Ιούνιο του 1989. Στις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 εκλέγεται Βουλευτής Έβρου με την Ν. Δ. Επανεκλέγεται στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου 1989 και 8ης Απριλίου 1990. Το καλοκαίρι του 1993 αποχωρεί από την Ν.Δ. και μαζί με άλλους Βουλευτές ιδρύουν την Πολιτική Άνοιξη, χωρίς να μπορέσει όμως να επανεκλεγεί Βουλευτής. Το 1999 επανεντάσσεται στη Ν.Δ. αποτυγχάνει να εκλεγεί στις εκλογές της 7ης Μαρτίου 2004 και επανεκλέγεται Βουλευτής Έβρου στις εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007.
Λυμπερακίδης Λεωνίδας, Οδοντίατρος, Διδυμότειχο
Γ
εννήθηκε στο Σουφλί το 1945. Εκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου με την Ν.Δ. στις εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993, 22ας Σεπτεμβρίου 1996 και 9ης Απριλίου 2000. Στις εκλογές της 7ης Μαρτίου αποτυγχάνει να επανεκλεγεί Βουλευτής.
Νικολαϊδης Ιωάννης, Ιατρός (Παθολόγος), Διδυμότειχο
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1952. Διετέλεσε Δήμαρχος Διδυμοτείχου από το 1982 μέχρι το 1985 και Πρόεδρος της Διευρυμένης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Έβρου – Ροδόπης από το 1994 μέχρι το 1998 Τον Ιανουάριο του 2003 ορκίσθηκε ως Βουλευτής Έβρου του ΠΑΣΟΚ ως πρώτος επιλαχών, μετά από την εκλογή του Βουλευτή Νίκου Ζαμπουνίδη ως Νομάρχη Έβρου. Στις εκλογές του 2004 δεν επανεκλέχθηκε. Το 2000 διετέλεσε Γενικός Γραμματέας Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
Ντόλιος Γεώργιος, Οδοντίατρος, Φέρες
Γεννήθηκε στην Πυλαία Έβρου το 1955. Εκλέχθηκε Δήμαρχος Φερών και στη συνέχεια πρώτος αιρετός Νομάρχης Έβρου από τον Ιανουάριο 1996 μέχρι το Δεκέμβριο του 2002. Εκλέχθηκε βουλευτής Έβρου με το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 7ης Μαρτίου 2004 και της 16 Σεπτεμβρίου 2007.
Δεν τα κατάφεραν να μπουν στη Βουλή
Εκτός των ανωτέρω υπάρχει και μια μεγάλη ομάδα διακεκριμένων γιατρών του Νομού που κατήλθαν υποψήφιοι, πλην όμως δεν εξελέγησαν βουλευτές. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι: Σπύρος Τσινταράκης, Ιατρός – Παθολόγος από την Αλεξανδρούπολη υποψήφιος με τους Φιλελευθέρους το 1946 και το 1950. Μενέλαος Μπρίκας, ιατρός από το Σουφλί, με τους Φιλελευθέρους το 1946. Χρήστος Σαμαράς, ιατρός – παθολόγος, από την Αλεξανδρούπολη, με το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος το 1946 και το 1950. Κωνσταντίνος Μπαρμπόπουλος, ιατρός – παθολόγος από την Αλεξανδρούπολη, με το Μέτωπο Εθνικής Αναδημιουργίας το 1950. Μιχαήλ Φραγκάκης, ιατρός – ψυχίατρος, από το Διδυμότειχο, με το ΠΑΣΟΚ το 1974. Γεώργιος Καρτάλης, Καθηγητής Παθολογίας Δ.Π.Θ. με το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2000. Χρήστος Τερζούδης, Φαρμακοποιός από το Σουφλί με τους Φιλελευθέρους το 1958.
Ιατρική και Τοπική Αυτοδιοίκηση
Τ
έλος υπάρχει και μια κατηγορία από τον ιατρικό χώρο που προσέφερε πάρα πολλά σε έναν άλλο χώρο της πολιτικής. Αυτόν της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Πέραν των όσων διετέλεσαν και βουλευτές και αναφέρθηκαν πιο πάνω, στη κατηγορία αυτή εντάσσονται οι Ιατροί Παθολόγοι Μενέλαος Μαστράφης και Τριαντάφυλλος Αρβανιτίδης, οι οποίοι διετέλεσαν Δήμαρχοι Αλεξανδρούπολης. Ο πρώτος από τον Μάιο του 1951, όταν έγιναν οι πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, μέχρι το 1953, που παραιτήθηκε λόγω ασυμβίβαστου με την ιδιότητα του ιατρού του ΙΚΑ. Και ο δεύτερος από 1ης Ιανουαρίου 1999 μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2003. Είναι δε πολλοί οι προερχόμενοι από τον Υγειονομικό χώρο που είτε διεκδίκησαν δημαρχιακούς θώκους και απέτυχαν (Ι.Καβαρατζής, Μ.Παπουτσέλης, Γ.Καϊσας, Σ.Δευτεραίος) ή εξελέγησαν ως Δημοτικοί Σύμβουλοι και άσκησαν καθήκοντα Αντιδημάρχων στον Δήμο Αλεξανδρούπολης (Γ. Θωμαϊδης, Γ. Κουτσομπάνης κ.λ.π.) και Βασίλης Στάθης στον Δήμο Διδυμοτειχου.
Επίσης στις τελευταίες εκλογές στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Έβρου έχουμε τους γιατρούς - Αντινομάρχες Γιώργο Θωμαϊδη, (Παθολόγος), Κωνσταντίνο Ιωννάκη, Πανεπιστιμιακός Οφαλμίατρος), και Τάνια Γραμματοπούλου, (οδοντίατρος) και τον Μιχάλη Πιτιακούδη, (Πανεπιστημιακό Χειρουργό), Πρόεδρο του Νομαρχιακού Συμβουλίου.
Βιβλιογραφία:
Δρ Σταμάτη Γεωργούλη: Αφιέρωμα στην κοινοβουλευτική Θράκη – Θρακικά Χρονικά
τ.14 - 2004
Θόδωρου Ορδουμποζάνη: Η μεταπολεμική Κοινοβουλευτική πορεία του Έβρου 1946-1981.
Επαρχιακός Τύπος 1981 σε 22 συνέχειες.
Θεόδωρου Κυρκούδη: Ιατροί και Ιατρική στη Θράκη
Αθανασίου Κριτού: Αλεξανδρούπολη. Η εκατοντάχρονη ιστορία της 1878–1978

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε
στο περιοδικό «Ιατρικές ώρες» τ. 4ο Απρίλιος 2008 σελ. 27-29 στη στήλη «Ιστορικές αναδρομές», του Ιατρικού Συλλόγου Έβρου).-

Τρίτη 30 Δεκεμβρίου 2008

Η Καθολική Κοινότητα του Δεδέαγατς Και τι απέμεινε σήμερα

Η απόφαση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να συνδέσουν σιδηροδρομικά την Αδριανούπολη με το Αιγαίο και η επιλογή του Δεδέαγατς ως καταληκτικού σημείου αυτής της σιδηροδρομικής γραμμής, έγινε η αφορμή να φθάσουν από τους πρώτους στον τόπο αυτό εκτός των άλλων, Γάλλοι, Ιταλοί και Αυστριακοί υπάλληλοι και εργάτες της Γαλλο - Ελληνικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων. Αργότερα με την λειτουργία του σιδηροδρόμου και του λιμανιού και την μεγάλη εμπορική κίνηση που παρουσίαζε η νέα πόλη, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν πολλά Προξενεία Ευρωπαϊκών χωρών αλλά και αντιπρόσωποι ναυτιλιακών, ασφαλιστικών και τραπεζικών ομίλων από ενδιαφερόμενα κράτη της Ευρώπης. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να δημιουργηθεί στο Δεδέαγατς μία μεγάλη κοινότητα καθολικών, η οποία, μαζί με τις άλλες κοινότητες που αναπτύχθηκαν συγχρόνως (Χριστιανική, Οθωμανική, Αρμενική, Εβραϊκή κ.λ.π.), έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη της μικρής νέας πόλης και της μετεξέλιξής της σε μεγάλο εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο της τότε ευρύτερης περιοχής.
Φραγκισκανοί Μοναχοί
Την πνευματική φροντίδα των πρώτων καθολικών ανέλαβαν οι Φραγκισκανοί Conventuali του Κάραγατς. Με την πάροδο του χρόνου, με τη διεύρυνση του αριθμού των καθολικών και την ολοκλήρωση της οργάνωσής τους, προχώρησαν στην ίδρυση ανεξάρτητης κοινότητας Καθολικών στην Αλεξανδρούπολη με ξεχωριστό ναό στο όνομα του Αγίου Ιωσήφ και ξεχωριστά σχολεία για τα παιδιά τους. Οι Φραγκολεβαντίνοι μεταφέρουν στη νέα πόλη μαζί με τις οικογένειές τους και την ευρωπαϊκή κουλτούρα τους, με αποτέλεσμα να μετατρέψουν τον μικρό οικισμό γύρω από το λιμάνι και τον σιδηροδρομικό σταθμό, σε μια σύγχρονη ευημερούσα μικρή πολιτεία, με τον ευρωπαϊκό χαρακτήρα να επισκιάζει τον ανατολίτικο που είχε μέχρι τότε η περιοχή.
Σήμερα, από την πολυπληθή εκείνη κοινότητα των «Φραγκολεβαντίνων», όπως την αποκαλούσαν οι ντόπιοι, δεν έμεινε τίποτε. Μόνο η εκκλησία τους, επί της οδού Βενιζέλου, το επισκοπείο, επί της οδού Κομνηνών και τα νεκροταφεία τους,στο ανατολικό άκρο της πόλης, υπάρχουν. Ίσως μερικοί υπερήλικες, παλιοί κάτοικοι της πόλης, να θυμούνται κάποιες καθολικές οικογένειες, όπως αυτές των ανωτέρω υπαλλήλων της Γαλλο-Ελληνικής Εταιρίας Σιδηροδρόμων Φιλιπούσι, Βισκόντι, Φονταίν, Τακέλλα, Βισκόντι κ.λ.π. Από τις ιδιωτικές ακίνητες περιουσίες των καθολικών σήμερα σώζεται μόνο το σπίτι των αδελφών Πιπίνου και Αντουανέττας Δεμτζάν, επί της οδού Τσιμισκή, που δωρίθηκε από τους ιδιοκτήτες του στον Δήμο για να χρησιμοποιηθεί ως βιβλιοθήκη αλλά και ως εντευκτήριο του Συλλόγου Ελληνογαλλικής φιλίας.
Ο Καθολικός Ναός του "Αγίου Ιωσήφ"
Από τα πρώτα κτίρια που ανεγείρουν είναι ο Καθολικός Ναός του Αγίου Ιωσήφ, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα στη γωνία των οδών Ελ. Βενιζέλου και Κομνηνών.
Η ανέγερση αυτού του ναού, που είναι χτισμένος στον τύπο της Βασιλικής, ξεκίνησε το 1896 και ολοκληρώθηκε το 1901. Πρόκειται για περικαλλή ενοριακό ναό, από λαξεμένη πέτρα, τρίκλητο με πλούσια εσωτερική διακομίσει..
Το επίσημο επισκοπικό διάταγμα ίδρυσής του εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 28 Οκτωβρίου 1898, από τον Αποστολικό Τοποτηρητή Α. Bonneti. Στο sait της Καθολικής εκκλησίας αναφέρεται ότι «.....Το αποστολικό Βικαριάτο ιδρύθηκε στις 19 Μαρτίου 1926, εορτή του Αγίου Ιωσήφ, την ημέρα εκείνη (19 Μαρτίου 2006), εορτάσθηκαν και τα 110 χρόνια από την ίδρυση της Ενορίας του Αγίου Ιωσήφ Αλεξανδρούπολης ...».
Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και της Βουλγαρικής Κατοχής, η καθολική κοινότητα γνώρισε τη βαρβαρότητα των Βουλγάρων, ενώ καταστράφηκε μέρος της εκκλησίας. Μετά τη λήξη του πολέμου, στις 14 Φεβρουαρίου 1919, οι εφημέριοι του «Αγίου Ιωσήφ» προσέφυγαν στη μικτή Ιταλο - Βουλγαρική επιτροπή διαιτησίας, διεκδικώντας αποζημίωση. Με αλλεπάλληλους δικαστικούς αγώνες δικαιώθηκαν εν μέρει το 1929.
Το 1938 διέμεναν στην Αλεξανδρούπολη μόλις 110 καθολικοί. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω ανυπαρξίας ιερέων, ο ναός παραχωρήθηκε στο Αποστολικό Βικαριάτο της Θεσσαλονίκης. Το 1946 την πνευματική εξυπηρέτηση της μικρής πλέον κοινότητας ανέλαβαν οι Λαζαριστές της Καβάλας έως και το 1981. Έκτοτε ο καθολικός ναός υπάγεται στους Λαζαριστές της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι τελούν τη θεία Λειτουργία ορισμένες φορές τον χρόνο.
Το Επισκοπείο
Μαζί με την ανέγερση του Καθολικού Ναού, παραπλεύρως αυτού και στην βόρεια πλευρά του, αναγέρθηκε την ίδια χρονιά (1896) και μία οικία, (Ι.Μονή των ππ. Φραγκισκιανών), αποτελούμενη από υπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο, πρώτο όροφο και σοφίτα (δώμα), επί της οδού Κομνηνών επί οικοπέδου εκτάσεως 344 τ.μ., η οποία αποτελούσε την κατοικία του Βικάριου ιερέα και επισκοπείο της κοινότητας. Μετά την αποχώρηση από την πόλη των Καθολικών, παρέμεινε στην κυριότητα της Καθολικής εκκλησίας. Το 1955 στεγάσθηκε στο κτίριο αυτό η Εμπορική Σχολή (Γυμνάσιο), και αργότερα το Οικονομικό Γυμνάσιο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Έκτοτε και μέχρι το καλοκαίρι του 2007 στο κτίριο αυτό είχε την έδρα της η Τοπική Εφορεία προσκόπων Αλεξανδρούπολης και το 2ο Σύστημα Προσκόπων Αλεξανδρούπολης. Σήμερα παραμένει κενό. Πρόσφατα αποφασίσθηκε από την Καθολική Εκκλησία η ανακαίνιση του κτιρίου αυτού.
Σχολή Θηλέων
Επειδή οι ανάγκες της καθολικής κοινότητας του Δεδέαγατς αυξανόταν συνεχώς, συγχρόνως με την ανέγερση του ναού δημιουργήθηκε η ανάγκη ανέγερσης σχολείων για τα παιδιά τους. Έτσι στις αρχές του 1890 αποφάσισαν να χτίσουν σύγχρονα σχολεία για τις ανάγκες των παιδιά τους αλλά και τις ανάγκες των άλλων κοινοτήτων της πόλης. Ένα από αυτά αναγέρθηκε στη συμβολή των σημερινών οδών Βενιζέλου και Μοσχονησίων, λίγα μέτρα πιο κάτω από τον καθολικό τους ναό και το προόριζαν για τα κορίτσια της κοινότητάς τους και για τον λόγο αυτό το ονόμασαν Σχολή Θηλέων. Η επίσημη ονομασία του, όπως αναγράφετο στην προμετωπίδα του κτιρίου, ήταν «COLLEGIO S FRANCESCO». Το κτίριο αυτό χτίσθηκε από πέτρα, ήταν διώροφο, με υπερυψωμένο υπόγειο, κεραμοσκεπή, μεγάλα παράθυρα και θολωτή κεντρική είσοδο με πέτρινα σκαλιά. Από το 1894 λειτούργησε ως Σχολή Θηλαίων της Καθολικής Κοινότητας και προσέφερε σημαντικό εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και κοινωνικό έργο. Μάλιστα στο σχολείο αυτό προσέφεραν τις υπηρεσίες τους καλόγριες του μοναχικού τάγματος των Φραγκισκανών αδελφών μοναχών. Για τον λόγο αυτό στους κατοίκους της πόλης ήταν γνωστό και ως «Γαλλικό Σχολείο» ή «Σχολείο των καλογριών» και έστελναν σ΄ αυτό τα παιδιά τους και οι προύχοντες Χριστιανοί της πόλης αλλά και τα παιδιά άλλων ευπόρων οικογενειών.
Για το σχολείο αυτό η φιλόλογος Αλεξάνδρα Μποτονάκη γράφει: «Από τα σχολεία ξεχωρίζουν το Αρμενικό, το Τουρκικό και το περίφημο Γαλλικό σχολείο, στην πραγματικότητα Ιταλικό, που όμοιό του δεν υπήρχε στη Βόρειο Ελλάδα. Μουσική, Ζωγραφική, Χημεία, Ενδυματολογία και Οικοκυρική ήταν μερικά από τα μαθήματα που διδάσκονταν εκεί. Ήταν πολύ σικ να στέλνεις την κόρη σου στο Γαλλικό Σχολείο! Εξάλλου πως θα μπορούσε να πάρει μέρος στις χοροεσπερίδες που οργάνωναν οι διάφοροι διπλωμάτες και στις οποίες πρωτοστατούσε π.χ. το 1905 ο Υποπρόξενος Ίων Δραγούμης. Πως θα μπορούσε να χορέψει βιεννέζικο βαλς η έστω και Αινίτικο μπάλο, αν η τουαλέτα της δεν ήταν παρόμοια με την τουαλέτα της συζύγου του Γάλλου ή του Ιταλού διπλωμάτη, που ερχόταν κατ΄ ευθείαν από το Παρίσι, και τα γαλλικά της ανεκτά; Και ο πληθυσμός της πόλης ήταν μόλις 5.000 ψυχές με 80% Έλληνες, 15% Ευρωπαίους και άλλους 5% Τούρκους, κυρίως διοικητικούς υπαλλήλους».
Μεταπολεμικά το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε ως Γενικό Νοσοκομείο και στη συνέχεια όταν η τοπική Ταξιαρχία μετατράπηκε σε Μεραρχία, στεγάσθηκε σ΄ αυτό ο στρατός μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν και κατεδαφίσθηκε από τους νέους ιδιοκτήτες τους για να αναγερθεί πολυκατοικία, παρά την προσπάθεια της τότε Δημοτικής Αρχής να το κηρύξει διατηρητέο.
Σχολή Αρένων (Καπνομάγαζο)
Κτίσθηκε, επί της οδού Αίνου (μεταξύ των οδών 14ης Μαΐου και Ιωακείμ Καβύρη), την ίδια εποχή με την Σχολή Θηλέων (στις αρχές του 1890) από την πολυπληθή, όπως προαναφέραμε, τότε καθολική κοινότητα του Δεδέαγατς, για να χρησιμεύσει ως Σχολείο των παιδιών της κοινότητας. Από το 1894 μέχρι το 1904 λειτούργησε ως Σχολή αρένων της Κοινότητας αυτής και προσέφερε σημαντικό εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και κοινωνικό έργο.
Το 1904, κατά τη διάρκεια μαθητικής έκθεσης, πήρε φωτιά η αίθουσα πειραμάτων και καταστράφηκε μεγάλο μέρος του κτιρίου με τον εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις του. Και για τον λόγο αυτό το κτίριο εγκαταλείφθηκε.
Το 1922 – 1923 πρόσφυγες από την Αν. Θράκη και τον Πόντο, που συνέρρεαν στη πόλη, στεγάζονται προσωρινά στα υπόγεια του ημι κατεστραμμένου κουφαριού του κτιρίου, μέχρι την τακτοποίησή τους.
Αμέσως μετά την ενσωμάτωση της Θράκης στην Ελλάδα,, αγοράσθηκε από την εταιρία επεξεργασίας καπνών «ΚΟΜΠΑΝΙ ΖΕΝΕΠΑΛ ΝΤΕ ΤΑΜΠΑ», ιδιοκτησίας του Αγκόπ Ασταρτζιάν (παππού από την μητέρα του συμπολίτη μας Χάρη Ντισλιάν). Ανασκευάστηκε πλήρως και εγκαινιάζεται το 1924 και χρησιμοποιείται για την επεξεργασίας και εμπορία των καπνών της περιοχής. Για τον λόγο αυτόν στο αέτωμά του αναφέρεται η χρονολογία 1924 ως έτος οικοδόμησής του. Έκτοτε και μέχρι σήμερα είναι γνωστό με το όνομα «Καπνομάγαζο». Επί Δημαρχίας Ηλία Ευαγγελίδη, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης το αγόρασε από τους μετόχους του ΚΤΕΛ, τελευταίους ιδιοκτήτες του, και το κήρυξε διατηρητέο και αποφάσισε να το αναστηλώσει προκειμένοιυ να μετατραπεί σε βιβλιοθήκη του Δήμου.
Σήμερα, το Καπνομάγαζο, μετά το προ τετραετίας ατύχημα, μισογκρεμισμένο περιμένει τις αποφάσεις των αρμοδίων για την περαιτέρω τύχη του!

Σημείωση: Πρόσφατα κυκλοφόρισε ένα βιβλίο από τον Καθολικό Ιερέα π. Ιωάννη Ασημάκη με τίτλο "Η Καθολική Εκκλησία στη Δυτική Θράκη 1896-2006", από τις εκδόσεις του Αποστολικού Βικαριάτου Θεσσαλονίκης, στο οποίο, μετά από έρευνα και μελέτη του πρωτογενούς υλικού και την προσωπική του επαφή με την Καθολική Κοινότητα Δυτικής Θράκης επί 3,5 χρόνια, ο συγγραφέας παρουσιάζει την ιστορική εξέλιξη της Ενορίας της Δυτικής Θράκης και τη διελεύκανση πολλών στοιχείων που είναι άγνωστα τόσο στη τοπική όσο και στην ελληνική βιβλιογραφία.
Φωτογραφίες
1η: Ο Καθολικός Ναός του Αγίου Ιωσήφ επί της οδού Βενιζέλου, την δεκαετία του 1990.
2η: Το σπίτι των αδελφών Πιπίνου και Αντουανέττας Δεμτσάν, επί της οδού Τσιμισκή, το οποίο δώρισαν στον Δήμο Αλεξανδρούπολης για να χρησιμοποιηθεί ως βιβλιοθήκη και ως εντευκτήριο του Συλλόγου Ελληνογαλλικής φιλίας.
3η: Τα Καθολικά νεκροταφεία στη ανατολική πλευρά της πόλης.
4η: Ο Καθολικός Ναός του Αγίου Ιωσήφ, με το επισκοπείο στο βάθος, κατά την περίοδο του μεσοπολέμου.
5η:Το εσωτερικό του Ναού "Άγιος Ιωσήφ" σήμερα
6η: Το επισκοπείο, επί της οδού Κομνηνών, σήμερα.
7η: Η Σχολή Θηλέων, στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Μοσχονησίων, στις αρχές του 1990.
8η: Η Αγία Τράπεζα από τον παλιό μικρό ξύλινο Ναό που υπήρχε δίπλα από το καπνομάγαζο, όπως σώζεται σήμερα στην δεξιά πλευρά του εσωτερικού του Ναού "Άγιος Ιωσήφ".
9η: Εσψτερικό του Ναού του Αγίου Ιωσήφ
10η:Το "Καπνομαγαζο" κατά την ημέρα των εγκαινίων του το 1924
11η: Το Καπνομάγαζο, στην οδό Αίνου, σήμερα.
(Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο Θεοδώρου Ορδουμποζάνη)
Βιβλιογραφία:
1.- Π.Γ. Αλεπάκος «Ο Καθολικός Ναός της Αλεξανδρούπολης και οι Cappuccini Μοναχοί», Περιοδικό «Νομικός Λόγος», Οκτώβριος 2006, τ.34, σελ. 8
2.- Θ. Ορδουμποζάνης «Προκτήτωρ Πόλις – Ταξίδι Μνήμης στην πρώιμη Αλεξανδρούπολη»,
έκδοση Συλλόγου Προσωπικού & Φίλων Καρδ/κής Κλινικής Δ.Π.Θ. Γαληνός – 2006.
3. Α. Μποτονάκη «Αλεξανδρούπολη, Η νέα Πόλη», Αθήνα, 1999.
4. Σ. Κλήμη – Παναγιωτοπούλου, «Το δέντρο του ερημίτη», εκδόσεις Ερωδιός, Β΄ έκδοση, 1996.

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ιατρικές ώρες» τ. 5ο Δεκέμβριος 2008 σελ. 32-349 στη στήλη «Ιστορικές αναδρομές», του Ιατρικού Συλλόγου Έβρου).-