1η Νοεμβρίου 1920: Οι πρώτες εκλογές στην ελεύθερη Θράκη

1920. Η Ελλάδα πραγματοποιούσε το μεγαλύτερο μέρος των εθνικών φιλοδοξιών της, αφού επιτύγχανε την απελευθέρωση ολόκληρης της (Ανατολικής και Δυτικής) Θράκης, τη Σμύρνη με την ενδοχώρα της, τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και επικύρωνε την κυριαρχία των νησιών του Αιγαίου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχοντας στις βαλίτσες του τα «εθνικά Συμβόλαια» με τις υπογραφές των ευρωπαίων ηγετών, ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ελλάδα, μέγας θριαμβευτής στη διπλωματία. Δύο μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σερβών, στις 30 Ιουλίου 1929 και ενώ βρισκόταν στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών, στο Παρίσι, δέχθηκε δολοφονική επίθεση από δύο αποτάκτους αξιωματικούς (τον υποπλοίαρχο Απόστολο Τσερέπη και τον Υπολοχαγό Γεώργιο Κυριάκη) και τραυματίστηκε, ευτυχώς, ελαφρά. Εν τω μεταξύ την προηγουμένη, 29 Ιουλίου 1920, δημοσιεύθηκε στο υπ΄ αριθμόν 168 της 29.7.1920 Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (τεύχος πρώτο) η παρακάτω ανακοίνωση της Ελληνικής Κυβέρνησης:

«Η Κυβέρνησις μετά Εθνικής Υπερηφανείας αγγέλλει ότι, επελθούσης συμφωνίας μετά της Ιταλίας επί του ζητήματος της παραχωρήσεως των Δωδεκανήσων, η Συνθήκη Ειρήνης μετά της Τουρκίας υπεγράφη χθες μετά μεσημβρίαν εν Σερβ (πλησίον Παρισίων). Ταυτοχρόνως υπεγράφη μετά των Συμμάχων Δυνάμεων και ειδική σύμβασις περί παραχωρήσεως της Δυτικής Θράκης εις την Ελλάδα. Εν Αθήναις τη 29 Ιουλίου 1920».

Η προκήρυξη των εκλογών

Ύστερα από λίγες μέρες, στις 17 Αυγούστου 1920, ο Βενιζέλος έφθανε στον Πειραιά με το θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ». Στις 25 Αυγούστου 1920, συνήλθε η Βουλή στην Ε’ και τελευταία σύνοδό της η οποία εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο κήρυσσε το Βενιζέλο «άξιο τέκνο της Ελλάδος, ευεργέτη και σωτήρα της πατρίδος». Η Βουλή αφού επικύρωσε όλες τις συνθήκες που υπογράφηκαν στο Παρίσι (μεταξύ των οποίων και τον Νόμο 2492 «περί προσαρτήσεως της Θράκης και των νήσων Ίμβρου και Τενέδου στην Ελλάδα», ο οποίος δημοσιεύθηκε στο υπ΄ αριθμόν 206 της 10ης Σεπτεμβρίου 1920 Φύλλο της Εφημερίδος της κυβερνήσεως, τεύχος Πρώτον), και δύο νόμους σχετικά με τις ρυθμίσεις για τις επικείμενες εκλογές, ο Βενιζέλος κάλεσε τον ελληνικό λαό στις κάλπες για να εγκρίνει το κυβερνητικό του έργο. Λόγος για την προκήρυξη των εκλογών ήταν το γεγονός η θητεία της Βουλής που προερχόταν από τις εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 είχε λήξει και η κυβέρνηση παρέμεινε στην εξουσία με αναγκαστικούς νόμους. Η Βουλή όμως εκείνη, ύστερα από τη διαφωνία του Βενιζέλου με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο είχε διαλυθεί την 25η Οκτωβρίου 1915 με βίαιο τρόπο και ο Βενιζέλος ήθελε να επαναφέρει τη χώρα με τις εκλογές στη νομιμότητα.

Ο εκσυγχρονισμός της εκλογικής νομοθεσίας

Οι εκλογές αυτές που ορίσθηκαν να διεξαχθούν την 1η Νοεμβρίου του 1920, ήτοι οι πρώτες για την ελεύθερη πλέον Θράκη και πέραν αυτού η συμμετοχή της ελεύθερης Θράκης σ΄ αυτές ήταν η αιτία να πραγματοποιηθεί ένας μεγάλος εκσυγχρονισμός στο μέχρι τότε τρόπο ψηφοφορίας των Ελλήνων.
Συγκεκριμένα με το Σύνταγμα του 1864 είχε καθιερωθεί η ψηφοφορία με σφαιρίδια και αυτό το σύστημα ίσχυε μέχρι το 1926. Το ισχύον σύστημα εκλογής Βουλευτών προέβλεπε να υπάρχει κάλπη χωρισμένη στα δύο και εξωτερικά βαμμένη άσπρη και μαύρη. Στο επάνω μέρος υπήρχε ένα άνοιγμα σαν σωλήνας και ο ψηφοφόρος έβαζε μέσα το χέρι του και έριχνε ένα μεταλλικό σφαιρίδιο στο μέρος της κάλπης που ήθελε, ψηφίζοντας έτσι το «ναι» και το «όχι» για τον συγκεκριμένο υποψήφιο. Με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1911 αφαιρέθηκε από το σχετικό άρθρο η λέξη «σφαιρίδιον» και έτσι ο νομοθέτης είχε την ευχέρεια να καθορίζει και με άλλο τρόπο την ψηφοφορία. Παρ΄ όλα αυτά τα σφαιρίδια συνέχιζαν να χρησιμοποιούνται για αρκετά χρόνια.

Το υπ΄ αριθμ. 206 της 10ης Σεπτεμβρίου 1920 Φύλλο της εφημερίδος της Κυβερνήσεως στο οποίο δημοσιεύθηκε ο Νόμος 2492 "Περί προσαρτήσεως της Θράκης και των νήσων Ίμβρου και Τενέδου στην Ελλάδα".

Στις 18 Αυγούστου ο τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, κατέθεσε στη Βουλή δύο σχέδια νόμου. Το ένα «περί προσαρτήσεως της Θράκης» και το άλλο «Περί Βουλευτικών εκλογών στη Θράκη». Για το δεύτερο νομοσχέδιο ανέφερε ότι επειδή δεν είναι εφικτή η εφαρμογή στη Θράκη του συστήματος σφαιριδίων που επικρατούσε στην υπόλοιπη χώρα πρότεινε την εφαρμογή του χάρτινου ψηφοδελτίου. Συγκεκριμένα ανέφερε ότι, δεν μπορούσαν, να βρούνε στη Θράκη «καλποδόχα κιβώτια», (τις ειδικές κάλπες με χοάνη), ώστε να αναδείξουν οι Θρακιώτες τους πληρεξουσίους της περιοχής τους για την Εθνική Αντιπροσωπεία, έπρεπε να καθιερωθεί άλλος τρόπος ψηφοφορίας. Και έτσι η Βουλή λίγο πριν τη λήξη της θητείας της ψήφισε τον υπ΄ αριθμ. 2.485 του 1920 νόμο με τον οποίο καθιερωνόταν για τις εκλογές της μόλις απελευθερωθείσης Θράκης το χάρτινο ψηφοδέλτιο για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Χαρακτηριστική είναι η συζήτηση στη Βουλή όπου κάποιοι επιχειρηματολόγησαν, ότι δεν μπορούν να γίνουν εκλογές στη Θράκη, αφού εκεί οι κάτοικοί της ήταν αγράμματοι! Βέβαια αυτή η επιχειρηματολογία ήταν δόλια και προερχόταν κυρίως από παλαιοκομματικούς που δεν επιθυμούσαν τα χάρτινα ψηφοδέλτια, αφού με τα σφαιρίδια είχαν την δυνατότητα να κάνουν ευκολότερα νοθεία στα αποτελέσματα των εκλογών.
Στην επιχειρηματολογία αυτή αντέδρασε αμέσως ο Βενιζέλος λέγοντας πως «Οι Θράκες είναι εγγράμματοι και γνωρίζουν να διεξάγουν εκλογές, αφού στα χρόνια της σκλαβιάς εξέλεγαν τους δημογέροντες, αλλά και τα μέλη των σωματείων, με ψηφοδέλτια».
Από το 1926 το χάρτινο ψηφοδέλτιο καθιερώθηκε και στην υπόλοιπο χώρα και ισχύει έκτοτε και μέχρι σήμερα.

Εκλογικές περιφέρειες Θράκης
Στις 16 Σεπτεμβρίου 1920 δημοσιεύεται στο υπ΄ αριθμόν 213 Φύλλο της Εφημερίδος της κυβερνήσεως (τεύχος πρώτο) Το Βασιλικό Διάταγμα που καθορίζει, εν όψει των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920, τις εκλογικές περιφέρειες της Θράκης και αντίστοιχο Βασιλικό Διάταγμα «περί δημοσιεύσεως της υπό της Ελληνικής Αντιπροσωπείας εν τω Συνεδρίω της Ειρήνης χρησιμοποιηθείσης επισήμου στατιστικής του πληθυσμού της Θράκης».
Με το πρώτο Βασιλικό Διάταγμα καθορίσθηκαν οι εκλογικές περιφέρειες σύμφωνα με όσα ίσχυαν το 1912 επί Οθωμανικής κυριαρχίας της Θράκης και τα οποία στοιχεία χρησιμοποίησε η Ελληνική Αντιπροσωπεία στο Συνέδριο Ειρήνης που ακολούθησε και επικύρωσε ολόκληρη την Θράκη στην Ελλάδα.
Συγκεκριμένα χώρισε το "Βιλαέτιον" Ανδριανούπολης σε έξι εκλογικές περιφέρειες ("Σαντζάκια"), και σε κάθε ένα από αυτά περιελάμβανε τους "Καζάδες" που αντιστοιχούσαν στη περιοχή, ήτοι:

Το υπ΄ αριθμ. 213 της 16ης Σεπτεμβρίου 1920 φύλλο της εφημερίδος της Κυβερνήσεως στο οποίο δημοσιεύθηκαν τα Βασιλικά Διατάγματα 1) Από 15 Σεπτεμβρίου 1920 "Περί ορισμού των εκλογικών περιφερειών Θράκης" και 2) Από 15 Σεπτεμβρίου 1920 "Περί δημοσιεύσεως της υπό της Ελληνικής Αντιπροσωπείας εν τω Συνεδρίω της Ειρήνης χρησιμοποιηθείσης επισήμου στατιστικής του πληθυσμού της Θράκης".


Α΄ ΒΙΛΑΕΤΙΟΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
1) Εκλογική περιφέρεια (Σατζάκιο) Αδριανουπόλεως με πληθυσμό 171.306 κατοίκους που περιλάμβανε τους Καζάδες Ανδριανούπολης , Χάφσας, Μουσταφά-Πασσά, Ορτάκιοϊ και Οζούν-Κιοπρού.
2) Εκλογική περιφέρεια (Σατζάκιο) Έβρου με πληθυσμό 123.834 κατοίκους που περιλάμβανε τους Καζάδες Διδυμοτείχου (31.115 κατοίκους), Δεδέαγατς (29.979 κατοίκους), Αίνου (7.190 κατοίκους) και Σουφλίου (55.550 κατοίκους).
3) Εκλογική περιφέρεια (Σατζάκιο) Ροδόπης, με πληθυσμό 100.010 κατοίκους, που περιλάμβανε τους Καζάδες Ξάνθης, Γκιουμουλτζίνας, Νταρί-Ντερέ και Αλή-Τσελεμπή.
4) Εκλογική περιφέρεια (Σαντζάκιο) Σαράντα Εκκλησιών με πληθυσμό 141.424 κατοίκους, που περιλάμβανε τους Καζάδες Σαράντα-Εκκλησιών, Βιζύης, Μηδείας, Λουλέ-0Μπουργκάς, Μπαμπά-Εσκή, Αγαθουπόλεως και Τυρνόβου.
5) Εκλογική περιφέρεια (Σαντζάκιο) Καλλιπόλεως με πληθυσμό 86.033 κατοίκους που περιλάμβανε τους Καζάδες Καλλιπόλεως, Μαδύτου, Περιστάσεως και Κεσάνης και
6) Εκλογική περιφέρειας (Σαντζάκιο) ΄Ραιδεστού με πληθυσμό 86.033 κατοίκους που περιλάμβανε τους Καζάδες ΄Ραιδεστού, Τυρολόης, Μαλγάρων και Χαριουπόλεως.
Β΄ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΝ ΤΣΑΤΑΛΤΖΑΣ
Εκλογική περιφέρεια (Σαντζάκιο) Τσατάλτζας με πληθυσμό 184.471 κατοίκους που περιλάμβανε τους Καζάδες Τσατάλτζας, Μπουγιούκ-Τζεκμετζέ και Σηλυβρίας.
Συνολικός Πληθυσμός Θράκης 907.078.

Ο θάνατος του Βασιλιά Αλέξανδρου
Στο μεταξύ, στις 12 Οκτωβρίου 1920, Η Κυβέρνηση ανακοινώνει προς τον Ελληνικό Λαό με διάγγελμά τους που δημοσιεύθηκε αυθημερόν στο υπ΄ αριθμ. 235 Φύλλο της Κυβερνήσεως τον θάνατο του Βασιλιά Αλέξανδρου, προς τιμή του οποίου είχε ανακοινωθεί ήδη ότι θα λάβει το όνομά του το (ελεύθερο πλέον) Δεδέαγατς). Το διάγγελμα της κυβέρνησης που υπογράφει ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και όλα τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου αναφέρει:
«Μετά βαθυτάτης οδύνης το Υπουργικό Συμβούλιο αναγγέλλει εις τον Λαόν τον θάνατον της Α. Μεγαλειότητος του Βασιλέως Αλεξάνδρου, επελθόντα σήμερον, ώρα 4ην και 10 ΄ μ.μ. Την οδύνην καθιστά οξυτέραν όχι μόνον το νεαρόν της ηλικίας του αγαθού Βασιλέως, αλλά και το ότι δεν επέζησε να βασιλεύση Ελλάδος, ήτις τοσούτον εμεγαλύνθη επί ημερών Αυτού.
Κατά την Συνταγματική σειράν διαδοχής καλείται εις τον Θρόνον ο νεώτερος αδελφός του βασιλέως Αλεξάνδρου Πρίγκηψ Παύλος. Ως εκ της απουσίας όμως αυτού και των υφισταμένων μεταξύ του Έθνους και του οίκου του πρώην Βασιλέως Κωνσταντίνου συνθηκών, η Κυβέρνησις έσπευσε να ειδοποιήσει την διαληθείσαν Βουλήν όπως, συμφώνως προς το άρθρον 50 του Συντάγματος, συνερχομένη, προβή εις την εκλογήν Αντιβασιλέως μέχρι της αφίξεως του νέου Βασιλέως.
Εν τω μεταξύ, μέχρι της ορκίσεως του Αντιβασιλέως, συμφώνως προς το αυτό άρθρον του Συντάγματος, η Συνταγματική βασιλική εξουσία θα ασκήται υπό του Υπουργικού Συμβουλίου. Εν Αθήναις τη 12η Οκτωβρίου 1920. Το Υπουργικό Συμβούλιον Ο Πρόεδρος Ελευθ. Κ. Βενιζέλος Τα μέλη Ε. Ρέπουλης, Ν.Πολίτης, Ι.Τσιριμώκος, Κ. Ρακτιβάν, Δ.Δίγκας, Μ.Νεγρεπόντης. Κ. Σπυρίδης, Α.Παπαναστασίου, Γ. Καφαντάρης, Α. Μιχαλακόπουλος, Σ. Σίμος, Π.Βουρλούμης, Α.Γρίβας, Α. Μιαούλης, Α. Στεργιάδης».

Το υπ΄ αριθμ. 235 της 12ης Οκτωβρίου 1920 Φύλλο της Εφημερίδος της κυβερνήσεως με το οπόίο η Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου αναγγέλλει στον Ελληνικό Λαό τον θάνατο του Βασιλιά Αλέξανδρου

Οι εκλογές
Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 έγιναν ανάμεσα σε δύο παρατάξεις για πρώτη φορά στην Ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία. Η μία παράταξη ήταν το Κυβερνών Κόμμα των Φιλελευθέρων με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο και η άλλη η Ηνωμένη Αντιπολίτευση, η οποία ήταν η ένωση όλων των υπολοίπων κομμάτων (Κόμμα Εθνικοφρόνων, Συντηρητικό Κόμμα, Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και άλλα μικρότερα) με επικεφαλής τον Δημήτριο Γούναρη. Το εκλογικό σύστημα που εφαρμόσθηκε ήταν το Πλειοψηφικό με ευρεία εκλογική περιφέρεια με βάση του οποίου το Κόμμα που πλειοψηφούσε στην ευρεία εκλογική περιφέρεια (που ήσαν συνολικά 40) καταλάμβανε όλες τις έδρες.

Οι κάτοικοι του Δεδέαγατς σε προεκλογική συγκέντρωση των Φιλελευθέρων τον Οκτώβριο του 1920 μπροστά στη Ν ομαρχία της πόλης.

Από τα χαρακτηριστικά αυτών των εκλογών ήταν ότι 1) η αντιπολίτευση είχε συνδέσει τις εκλογές μαζί με την παλιννόστηση του Κωνσταντίνου και την επιστροφή όλων των στρατευμένων (που πολεμούσαν από το 1912 συνεχώς) στα σπίτια τους. 2) Δόθηκε το δικαίωμα να ψηφίσουν και οι Τούρκοι που ευρίσκοντο στην ελληνική επικράτεια αλλά και οι Εβραίοι και 3) Στην Ύδρα και στις περιοχές της Θράκης (Αδριανούπολη, Έβρο, Καλλίπολη, Ραιδεστός, Ροδόπη και Σαράντα Εκκλησιές), δηλαδή στις μόλις απελευθερωθείσες περιοχές, όπου το πατριωτικό αίσθημα ήταν ιδιαιτέρως υψηλό, η Ηνωμένη Αντιπολίτευση (δηλαδή οι οπαδοί της «μικράς και έντιμης Ελλάδος») δεν βρήκαν κανένα υποψήφιο για να εκθέσουν.

Ο χάρτης της Μεγάλης Ελλάδας που δημιούργησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος μέχρι τον Νοέμβριο του 1920, οπότε και έχασε της εκλογές.

Τα αποτελέσματα των εκλογών έδωσαν στο κόμμα των Φιλελευθέρων (Ελευθέριος Βενιζέλος) ποσοστό 50,31% (375.803 ψήφους) και 110 έδρες και στο κόμμα Ηνωμένη Αντιπολίτευσης (Δημήτριος Γούναρης) ποσοστό 49,36% (368.678 ψήφους) και 260 έδρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Βενιζέλο ψήφισαν κυρίως οι απελευθερωθείσες περιοχές, δηλαδή η Θράκη, η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Δράμα, η Ήπειρος αλλά και τα νησιά της Ύδρας και των Σπετσών . Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της Θεσσαλονίκης, όπου η Ηνωμένη Αντιπολίτευση σημείωσε συντριπτική νίκη, ο λόγος είναι ότι σύσσωμοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσαν τότε πολυάριθμη και ανθούσα κοινότητα, καταψήφισαν τον Βενιζέλο γιατί προτιμούσαν να ζουν υπό το Οθωμανικό κράτος παρά υπό το Ελληνικό και είχαν δυσαρεστηθεί πολύ από τον Βενιζέλο που απελευθέρωσε τη Μακεδονία (ειδικά τη Θεσσαλονίκη) και τη Θράκη. Η λεγόμενη «Παλαιά Ελλάς», η προ του 1912, ψήφισε την Ηνωμένη Αντιπολίτευση και έγινε αιτία της εκλογικής της νίκης. Τυφλωμένοι από το κομματικό πάθος οι «Παλαιοελλαδίτες», ανέτρεψαν τον δημιουργό της Μεγάλης Ελλάδος, χωρίς ν΄ αναλογίζονται τις συνέπειες. Και το αποτέλεσμα δεν άργησε να φανεί. Η Ελλάδα έχασε την Ανατολική Θράκη και τα παράλια της Ιωνίας και υποδέχθηκε ενάμισυ εκατομμύριο Έλληνες, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που τους έφεραν στην Ελλάδα, πεινασμένους και ρακένδυτους, με την ψήφο τους.

Οι πρώτοι Βουλευτές του Έβρου

Οι πρώτες εκλογές στην ελεύθεροι Θράκη ανέδειξαν ως Βουλευτές – αντιπροσώπους της ελεύθερης Θράκης στη Βουλή νέες σημαντικές προσωπικότητες που έμελε να παίξουν σπουδαίο ρόλο στην μετέπειτα πολιτική ζωή του Έβρου και της Αλεξανδρούπολης. Όλοι τους βέβαια ανήκαν στο κόμμα των Φιλελευθέρων, αφού το κόμμα της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης

δεν βρήκε να κατεβάσει κανέναν υποψήφιο στη Θράκη .

O γιατρός Κωνσταντίνος Κουρτίδης από την Ανδριανούπολη αριστερά, ο Κωνσταντίνος Ορφανός, έμπορος από την Αδριανούπολη στο μέσον και ο νεαρός γιατρός Αλέξανδρους Παπαθανάσης δεξιά από την Αίνου, είναι τρεις από τους πρώτους αντιπροσώπους της Ελεύθερης Θράκης στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.

Ανάμεσά τους ο Φίλιππος Μανουηλίδης, έμπορος και δικηγόρος από τη Ραιδεστό, Υπουργός Εσωτερικών στη πρώτη Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου (1944-45) και Υπουργός Εθνικής Άμυνας στη κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα (1950-51). Ο Αλέξανδρος Παπαθανάσης, ιατρός από την Αίνο, πρώτος Υπουργός Γενικός Διοικητής Θράκης μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς, ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης, γιατρός από την Αδριανούπολη, Υπουργός Γενικός Διοικητής Θράκης στη Κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου (1924) και Γερουσιαστής (1929-1932). Ο Γεώργιος Μπρίκας, φαρμακοποιός από το Σουφλί και Γερουσιαστής (1929-1930), ο Κωνσταντίνος Ορφανός, έμπορος, ο Χρήστος Παπάζογλου, έμπορος, ο Βασίλειος Χατζηλίας, Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης και οι μουσουλμάνοι κτηματίες Χαμίτ Μεχμέτ Βέης, Εμίν Μπέη Ζαδέ και Αχμέτ Χισμέτ.