Το Μοναστήρι του Χριστού στη Σαμοθράκη

Παντελής αδιαφορία Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και Αρχών
Έρμαιο αρχαιοκαπήλων

το Μοναστήρι του Χριστού στη Σαμοθράκη.
Μεταβυζαντινός Ναός μεγάλης αρχαιολογικής αξίας

κινδυνεύει να εξαφανιστεί

Στη τύχη του και έρμαιο των ορέξεων αρχαιοκαπήλων είναι εγκαταλειμμένο ένα μεταβυζαντινό μνημείο, πολύ μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, στη βορεινή πλευρά της Σαμοθράκης, λίγα χιλιόμετρα έξω από τα Λουτρά. Σε μια μαγευτική τοποθεσία, κάτω από τεράστια πλατάνια και καστανιές, το Μοναστήρι του Χριστού, που χρονολογείται στην μεταβυζαντινή εποχή, παλιά Μονή των Ιβήρων, αποτελεί τόπο ανάπαυλας κοπαδιών κατσικιών, χώρο κατασκήνωσης ελεύθερων κατασκηνωτών και πρόκληση σε όποιον επιθυμεί να ιδιοποιηθεί, τα αρχαία μάρμαρα και τις θαυμάσιες λαξευμένες πέτρες για να αναγείρει τη δική του έπαυλη. Και όμως η εκκλησία αυτή αποτελεί μια ευχάριστη έκπληξη σε όσους είχαν την τύχη να την επισκεφθούν είτε τυχαίως είτε κατόπιν υποδείξεως των λιγοστών που γνωρίζουν για αυτήν. Μάλιστα για την ανέγερσή της, οι ειδικοί λένε ότι, έχουν χρησιμοποιηθεί μάρμαρα από το Ιερό των Θεών, πολλές δε μαρμάρινες κολώνες και άλλο υλικό από την Παλαιάπολη βρίσκεται πεταμένο μέσα και γύρω απ΄ αυτό.

Πόλος έλξης τουρισμού

Η εκκλησία, μισογκρεμισμένη σήμερα, προκαλεί το δέος των λιγοστών επισκεπτών αλλά και την απορία τους γιατί η τοπική κοινωνία και οι αρμόδιες αρχαιολογικές και λοιπές υπηρεσίες το έχουν εγκαταλείψει στην τύχη του και δεν ενδιαφέρονται να το αναστηλώσουν και να το αναδεικνύουν ώστε να αποτελέσει μαζί με τα αρχαία της Παλαιάπολης, τα ενετικά κάστρα, το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, τον παραδοσιακό της οικισμό, τον πλούτο της βλάστησης και τα γάργαρα νερά της ένα ακόμη πόλο έλξης τουρισμού.
Σήμερα δεν φυλάσσεται, δεν είναι περιφραγμένο, αλλά ούτε και υπάρχουν ενδεικτικές πινακίδες που να καταδεικνύουν ότι αποτελεί προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο. Επίσης δεν φαίνεται να υπάρχει ενδιαφέρον για τέλεση θρησκευτικών τελετών και από πλευράς της Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης, στην οποία υπάγεται εκκλησιαστικά η περιοχή!

Το μνημείο
Το μνημείο αυτό, βρίσκεται ανατολικά των Θέρμων, ανάμεσα στα ρυάκια Πλατιάς και Καρδερή (τοποθεσία «Γρηγοράκι» το λένε κάποιοι σήμερα), με πλατάνια, καστανιές και άλλη βλάστηση και πανέμορφες μικρές βάθρες, 20 λεπτά από τα Λουτρά (κοντά στο ελεύθερο κάμπικ). Το καθολικό του μοναστηριού είναι μονόκλιτο. Ο κυρίως ναός έχει διαστάσεις 7 Χ4 μ. και ο νάρθηκας έχει το ίδιο πλάτος και περίπου 4μ. μήκος. Οι τοίχοι είναι πέτρες, κονίαμα με κεραμίδια στους αρμούς και εντοιχισμένα μάρμαρα από την Παλαιάπολη. Έχει τρία πέτρινα τόξα, δύο στον κυρίως ναό και ένα στον νάρθηκα, που πατούν αντίστοιχα σε τρία ζευγάρια από πεσσούς. Στο βόρειο και στον ανατολικό τοίχο σώζονται λίγα ίχνη από τοιχογραφίες. Υπέρθυρο στην είσοδο του κυρίως ναού είναι δύο μαρμάρινοι δόμοι από το Ιερό των Μεγάλων Θεών με επιγραφές που έχουν καταλόγους θεωρών. Γύρω από το καθολικό υπάρχουν ερείπια από άλλα κτίσματα. Το τοπωνύμιο Αμπέλα στην περιοχή είναι ενδεικτικό της αμπελοκαλλιέργειας των μοναχών. Ως τη δεκαετία του 1970 στο Μοναστήρι αυτό γινόταν υπαίθρια θεία λειτουργία από ευσεβείς Σαμοθρακίτες, κυρίως της περιοχής Παλαιάπολης, Καρυωτών, Θέρμων και Άνω Μεριάς. Σήμερα πολύ λίγοι από τους κατοίκους τηρούν την παράδοση αυτή. Και ίσως σε κάποιους από αυτούς να οφείλεται ότι σιγοκαίει συνέχεια το καντήλι του στο μικρό εικονοστάσι του ναού.

Η ιστορία του

Σύμφωνα με την κ. Ά. Μαλτέζου (από τα πρακτικά του Συνεδρίου «Μεταβυζαντινή Θράκη») «Το μοναστήρι του Χριστού αναφέρεται εγκαταλειμμένο από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Όπως και ο Άγιος Αθανάσιος, έγινε μετόχι της Μονής Ιβήρων το 1771 σύμφωνα με το αφιερωματικό γράμμα των δημογερόντων του νησιού προς τους Ιβηρίτες πατέρες. Το 1776 το αναφέρει ο επίσκοπος Μαρώνειας που έδειξε ενδιαφέρον για το μνημείο και αναφέρεται επίσης σε φιρμάνι του Σουλτάνου Σουλεϊμάν, του 1799, ο οποίος μετά από παρέμβαση του Πατριάρχη προστάτευε το μοναστήρι από τους κοσμικούς».
Κατά την άποψη του Conze, η μεγαλύτερη και πιθανώς η παλαιότερη ερειπωμένη εκκλησία πάνω στο νησί είναι αυτή της Μονής του Χριστού στη βόρεια πλευρά της οροσειράς του Σάος.
Ο Χρηστομάνος επισκέφθηκε το μοναστήρι και γράφει ότι απέχει μία ώρα από τον Πύργο του Φονιά δυτικά και εν μέσω τοπίων δενδροφόρων υψούται το ερείπιον του άλλοτε βεβαίως εκτεταμένου μοναστηριού του Χριστού, ως εικάζεται εκ των πολλών θεμελίων. Πλείστοι ενεπίγραφοι αρχαίοι ογκόλιθοι εκ Παλαιαπόλεως κομισθέντες εχρησίμευσαν εις ανοικοδόμησιν των ενταύθα κτηρίων νυν δε ερειπίων.
Ο πατήρ Γεώργιος Μανωλάκης γράφει: «Εν δε τω παλαιώ Ιβηριτικώ Μετοχίω Χριστός, απέχον 20΄ λεπτά της ώρας βορείως των σημερινών Λουτρών ευρίσκονται πλείστα όσα μάρμαρα με πολλάς αρχαίας επιγραφάς, άτινα μετακομίσθησαν εκ των κρημνισθέντων τότε αρχαίων οικοδομημάτων της ακμάζουσας Παλαιαπόλεως και εκτίσθησαν τότε το ιερόν ναίδριον ως και πάντα τα εν τη περιοχή μοναχικά κελιά. Αυτή η μοναστηριακή περιοχή εθεωρήθη και ανεγνωρίσθη παρά του κράτους ως αρχαιολογικός χώρος ενεργείας και δραστηριότητι του αρχαιολόγου της περιφέρειας Θράκης Ανδρέα Βαβρίτσα κα εν καιρώ ευθέτω γενήσονται ανασκαφαί εν αύτη ως έχουσα πλείστον, όσον κεκρυμένον αρχαιολογικόν πλούτον, συμφώνως τη γνώμη και μελέτη αυτού»
Κατά τον νεώτερον Γερμανό αρχαιολόγο Hartmut Ehrhardt, ο Χριστός είναι ασυνήθιστα ευδιάθετο χάλασμα μπροστά στο σκοτεινό βόρειο μέρος του βουνού, έχει κινήσει το ενδιαφέρον της έρευνας γιατί οι μοναχοί χρησιμοποιούσαν μάρμαρα από το ιερό των Καβείρων.

Εγκαταλειμμένο στα αζήτητα

Η ιστορία του μεγάλη! Ακόμη πιο μεγάλη η αρχαιολογική του αξία! Και όμως αυτόν τον ιστορικό πλούτο του νησιού τον έχουν εγκαταλείψει στα αζήτητα! Και τον αφήνουν σιγά σιγά να καταστρέφεται! Μάλιστα πρόσφατα, είχε προταθεί η περιοχή και ως χώρος απόρριψης σκουπιδιών, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση κάποιων ευαίσθητων κατοίκων. Μήπως δεν γνωρίζουν περί αυτού ο Δήμαρχος Σαμοθράκης, ο Νομάρχης Έβρου και ο αρμόδιος Μητροπολίτης; Αποκλείεται! Κάτι πρέπει να έχουν ακούσει. Μήπως δεν έχουν τα αναγκαία χρήματα να προχωρήσουν στην αναστύλωση και ανάδειξή του; Πιθανόν! Άλλωστε στη χώρα μας ο πολιτισμός δεν θεωρείται παραγωγική επένδυση! Η αρμόδια όμως Αρχαιολογική Υπηρεσία, είναι βέβαιο ότι γνωρίζει, (καταγράφεται στην δεύτερη σειρά ανάμεσα σε άλλα 11 μνημεία αρμοδιότητας της 15ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων), αλλά όπως όλα δείχνουν αδιαφορεί. Και ίσως όταν αποφασίσουν να ενεργοποιηθούν για να τον αναδείξουν να είναι αργά. Θα βρεθούν μπροστά από σωρούς πλίνθων ...ατάκτως ειρημένων!

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο υπ΄ αριθμ. 6056/ Πέμπτη 04.09.2008 φύλλο της ημερήσιας καθημερινής εφημερίδας «Η ΓΝΩΜΗ» στις σελίδες 12 & 13 στη στήλη "ρεπορτάζ" και αναδημοσιεύθηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Θράκης "ΘΑΡΡΟΣ", στο υπ΄ αριθμ. 525/1ο.9.2008 -περίοδος Γ΄- στη σελίδα 17