Αναμνήσεις: "Ο όρκος του πεθαμένου"

Μια μαθητική παράσταση του 1963 σταθμός στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης.

Κείμενο - φωτογραφίες Θόδωρου Ορδουμποζάνη

Μια φωτογραφία που δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε μία τοπική ιστοσελίδα ("Γραφική παλιά Αλεξανδρούπολη"), μας ταξιδεύει 48 χρόνια πίσω, στην άνοιξη του 1963. Η φωτογραφία αυτή ήταν από την τελευταία θεατρική παράσταση της τάξης μας στο Γυμνάσιο! Ήταν μια φωτογραφία από μια άλλη εποχή! Τότε που ως μαθητές του Γυμνασίου φορούσαμε τα σκούρα μπλε καπέλα με τη κουκουβάγια μπροστά, σήμα κατατεθέν της ιδιότητάς μας ως μαθητές και το «καθεστώς» της προσωπικής μας ελευθερίας αυστηρά ελεγχόμενο από γονείς, καθηγητές και χωροφύλακες μαζί! Τότε που οι μαθήτριες ξεχώριζαν από τις μπλε ποδιές και τις λευκές κορδέλες στα μαλλιά. Στην εποχή που μετά τις 8 το βράδυ απαγορευόταν να κυκλοφορούν στους δρόμους μαθητές και η επίσκεψη σε κινηματογράφο ανταμειβόταν με τρεις τουλάχιστον ημέρες αποβολή από το σχολείο, εκτός και αν υπήρχε υποτροπή, οπότε η αμοιβή ήταν …πλουσιοπάροχη και η διαγωγή τουλάχιστον «Κοσμία»! Στην εποχή με τα κρυφά «πάρτι», τις μυστικές συναντήσεις της παρέας με τις κιθάρες σε απόμερα ταβερνάκια και τις νυχτερινές καντάδες έξω από τα σπίτια των κοριτσιών μας! Την εποχή του «ανένδοτου» αγώνα του Γέρου της Δημοκρατίας και του «114» της νεολαίας (φοιτητικής, μαθητικής και εργαζόμενης)!Την εποχή που τώρα νοσταλγούμε όλοι οι άνω των ...ίντα!!!

Πλησίαζαν οι απολυτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου αλλά και η μεγάλη πολυήμερη εκδρομή της τάξης μας σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η εκδρομή ήταν και αφορμή, (την αιτία την είχαν καλλιεργήσει κάποιοι καθηγητές μας), να πραγματοποιηθεί μια από τις καλύτερες, (απ΄ ότι θυμάμαι), θεατρικές παραστάσεις που έχουν ανεβάσει τουλάχιστον στη περιοχή μας ερασιτεχνικοί μαθητικοί θίασοι. Έπρεπε να μαζευτούν πολλά χρήματα για τη συμμετοχή όλων των παιδιών της τάξης στην εκδρομή και αυτό θα μπορούσε να μας το εξασφαλίσει τότε μόνο μια πολύ καλά οργανωμένη θεατρική παράσταση. Και για την επιτυχία μιας τέτοιας παράστασης συνηγορούσαν μια σειρά από συμπτώσεις. 1ον)Υπηρετούσαν τότε στο Γυμνάσιο μια φουρνιά από νέους και με σύγχρονες (για την εποχή) αντιλήψεις Καθηγητές, ανάμεσα στους οποίους ήταν και κάποιοι φιλόλογοι, με πρώτο απ΄ όλους τον Μανώλη Φιλιόπουλο, που είχαν το πάθος με το καλό θέατρο αλλά και την αρχαία τραγωδία και την όρεξη να βοηθήσουν τους μαθητές τους να ασχοληθούν με αυτά. 2ον ) Η με μεγάλη επιτυχία παρουσίαση τη προηγούμενη χρονιά στο

25 Μαρτίου 196. Σκηνές από το έργο «Ο χορός του Ζαλόγγου» με τους πρωταγωνιστές Τριαντάφυλλο Μιχαηλίδη, Κώστα Καρτάλη, Γιώργο Σταυρίδη, Γιώργο Ψύλλα και άλλους.

κινηματογράφο της πόλης «Ελληνίς» μιας θεατρικής παράστασης από μαθητές με το έργο «Ο χορός του Ζαλόγγου» η οποία εντυπωσίασε το κοινό της πόλης. Μάλιστα για τη παράσταση αυτή η τοπική εφημερίδα «Επαρχιακός Τύπος» στις 26 Μαρτίου 1962 σε πρωτοσέλιδο σχόλιό της, μεταξύ των άλλων, σημειώνει: «…Αλλά και η παράσταση του Γυμνασίου μας με το έργο «Ο Χορός του Ζαλόγγου», υπήρξε από πάσης απόψεως λαμπρά και επιτυχής. Ο διδάξας Καθηγητής κ. Εμμ. Φιλιόπουλος είναι άξιος θερμών συγχαρητηρίων διότι κατόρθωσε να παρουσιάση ένα υπέροχο πατριωτικό έργο εις το οποίον και οι λαβόντες μέρος μαθηταί και μαθήτριαι απέδωσαν τους ρόλους των σαν πεπειραμένοι ηθοποιοί, και τούτο χάρις εις τας προσπάθειας του κ. Φιλιόπουλου….». Και 3ον) η ανάδειξη μέσα από αυτή τη παράσταση μιας σειράς μαθητών που απέδειξαν ότι έχουν μεγάλες υποκριτικές ικανότητες και θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σε ένα έργο με πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις. Για την ιστορία αναφέρουμε τους πρωταγωνιστές αυτής της παράστασης όπως τους σημειώνει η προαναφερθείσα τοπική εφημερίδα: "....Τριαντάφυλλος Μιχαηλίδης (Πήλιος Γούσης), Στέλλα Ατσάλου (Φρόσω), Ουρανία Αρβανιτοπούλου (Κρινιώ), Ευθ. Κεραμάρη (Σύρμω), Γιώργος Ψύλλας (Δράκος), Κ. Καρτάλης (Κοσμάς), Γιώργος Σταυρίδης (Ζάχος), Ι. Δαμελά (Ρόδω), Νίκος Κουφός (Στάμος). Και στο χορό (ανδρών) οι Καχριμάνης, Καραβόπουλος, Μαντάκης, Πετρίδης, Τσολάκης και (γυναικών) Βαφειάδου, Αζουρίδου, Κυβοπούλου και Μήλιου. Τα σκηνικά ήταν του καθηγητή Σκουρογιάννη ενώ η σκηνοθεσία ήταν του Φιλόλογου Μανώλη .... ". Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα, τη χρονιά αυτή (1963), ο Φιλόλογος μας Μανώλης Φιλιόπουλος διάλεξε, (ρισκάρισε για την ακρίβεια), για να ανεβάσει το έργο του Ζαχαρία Παπαντωνίου «Ο όρκος του πεθαμένου».

Eπρόκειτο για ένα πολύ δυνατό έργο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ένα πικρό μεταφυσικό παραμύθι. Ένα έργο που γράφτηκε το 1929 και είναι μια διασκευή του γνωστού δημοτικού τραγουδιού «Του Νεκρού Αδελφού»! Πραγματεύεται τη ξενιτιά και τις επιπτώσεις που έχει αυτή στην οικογενειακή σχέση καθώς και το βάρος του όρκο. Το στόρι της υπόθεσης είναι: Μια μάνα (Θεία Μανίτσα) που έχει χάσει ήδη 7 παιδιά, απομένει με τους 2 γιους της και τη μια κόρη (την Αρετή) στο χωριό. Ο μεγάλος γιος (Σπύρος) γυρίζει για λίγο στο πατρικό σπίτι για να ανακοινώσει ότι σκοπεύει να παντρέψει την κοπέλα με ένα χωριανό που μένει πλέον στο εξωτερικό. Η μάνα του λέει πως δεν θα το αντέξει. Την ιδία στιγμή γυρνά και ο άλλος γιος , (ο Κωνσταντής), ο οποίος αντιτίθεται στην απόφαση και δίνει όρκο στο Θεό να φέρει πίσω τη αδερφή του αν ποτέ συμβεί κάτι στη μάνα του. Υπάρχει και ο Μιχάλης, ο οποίος αγαπά χρονιά την Αρετή αλλά δεν το ομολογεί. Ήτανε χρόνια στα καραβιά, έκανε χρήματα αλλά, καταλαβαίνοντας την ματαιότητα του πλούτου, γύρισε στο χωριό και τα σκορπά σε αγαθοεργίες και δώρα στους συγχωριανούς του. Είναι και ο μονός που κάνει παρέα στη Θεία Μανίτσα. Η Αρετή πάει τελικά στη ξενιτιά. Ο Κωνσταντής πεθαίνει αλλά ο σύζυγος το κρύβει. Είναι Μεγάλο Σάββατο, η θεία Μανίτσα αποζητά την κόρη της και ο νεκρός Κωνσταντής πρέπει να τελειώσει αυτό που είχε τάξει... Μέσα από αυτό το κείμενο αναδεικνύονται και παράπλευρα στοιχεία όπως είναι η αγωνία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, (ο πρώιμος «οικολόγος» Ζαχαρίας Παπαντωνίου έχει γράψει έναν υπέροχο μονόλογο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως το «ελεγείο του κομμένου πεύκου»), η αγάπη και η συνεργασία των ανθρώπων καθώς και στοιχεία από παλιότερες στιγμές της ελληνικής κοινωνίας, που έχουν ξεθωριάσει πια στη μνήμη μας. Μεταφυσικές και λαογραφικές αναφορές με την υπεροχή πένα του λεξηπλάστη Παπαντωνίου.
Τελικά το έργο αυτό ανέβηκε στη σκηνή του κινηματογράφου «ΗΛΥΣΙΑ» της πόλης μας, με παράσταση (γενική δοκιμή) για τους μαθητές και μαθήτριες στις 18 Μαΐου 1963 και την επίσημη πρεμιέρα για τις τοπικές αρχές και το κοινό τη 19 Μαΐου 1963 και με πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία σε τρεις συνολικά παραστάσει. Και παρά το γεγονός ότι ζητήθηκε να πραγματοποιηθούν και άλλες παραστάσεις στη πόλη και στη συνέχεια και στις υπόλοιπες πόλεις της Θράκης, δεν επιτεύχθηκε, διότι ήδη είχε προγραμματισθεί η έναρξη της πολυήμερης εκδρομής των τελειόφοιτων που δεν μπορούσε να αναβληθεί.
Για την ανταπόκριση της παράστασης αυτής προστρέχουμε και πάλι στις τοπικές εφημερίδες της εποχής εκείνης και διαβάζουμε σε πρωτοσέλιδο του «Επαρχιακού Τύπου» της 21ης Μαΐου 1963: «… Εις τας παραστάσεις η αίθουσα του κινηματοθεάτρου ήτο κατάμεστος από πλήθος κόσμου, το οποίον εχειροκρότησεν με την ψυχήν του τους ερασιτέχνας ηθοποιούς που απέδωσε ο καθένας στον ρόλον τόσο ώστε είμαι βέβαιος ότι εάν την Παράστασιν παρακολουθούσε ένας «Διαμαντόπουλος» ή ένας «Κουν», ασφαλώς θα εδάκρυζε από την απόδοσιν όλων, για την προσπάθειάν των και την τελείαν επιτυχία του έργου...».
Αναφερόμενο το ίδιο δημοσίευμα στις δυσκολίες του επιλεγέντος έργου και την ανταπόκριση του κοινού σημειώνει:

Aπό τη Θεατρική παράσταση στις 19 Μαΐου του 1963 "Tου νεκρού αδελφού". Διακρίνονται όρθιοι οι : Γεωργιάδου Νίνα, Ιωάννου Μαίρη, Λιανίδης Γιαννης, Νικολαϊδου Νανά, Μουτουσίδης Γιώργος, ο Γυμνασιάρχης Παναγιωτόπουλος, Νικολαϊδου Έφη, Τσελεμπής Παντελής, Σταυρίδης Γιώργος, Τρικούπη Άννα, Βεζάση Δώρα, Χατζίδης και ο Καθηγητής Μανόλης Φιλιόπουλος। Κάτω: Σεφεριάδης Χρήστος, Μιχαηλίδης Τριαντάφυλλος, Τσελιγκόπουλος Σωτήριος, Αμυγδαλάς, Σκάβδης Βύρων, Ρούντης Γιάννης.

«...Το έργο ήτο μεγάλον και δύσκολον, χρειάσθηκε δε πολύς κόπος και κούραση σ΄ αυτούς που ανέλαβον να το ανεβάσουν. Η προσπάθειά τους όμως αυτή εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας και τα χειροκροτήματα του κοινού ήτο δι΄ αυτούς η μόνη ηθική ικανοποίησις…… Καθ΄ όλην τη διάρκεια της παραστάσεως ο θεατής μένει καθηλωμένος εις την θέσιν του και ζή πράγματι όλες τις σκηνές του έργου. Το ενδιαφέρον μένει αμείωτον μέχρι και του τελευταίου λεπτού του έργου..…».
Σε άλλα σημεία το δημοσίευμα αναφέρεται στον σκηνοθέτη - δημιουργό της όλης παράστασης φιλόλογο καθηγητή κ. Εμμ. Φιλιόπουλο σημειώνοντας ότι: «….Το έργο εσκηνοθέτησε και εδίδαξε εις τους μαθητές του ο κ. Φιλιόπουλος, ο οποίος κατά γενικήν ομολογίαν εργάσθηκε και κουράσθηκε πολύ για να μας παρουσιάσει το θαυμάσιο αυτό συγκρότημα, αν αναλογισθεί κανείς, ότι οι περισσότεροι ερασιτέχνες ηθοποιοί οίτινες συμμετείχον εις την Θεατρικήν αυτήν παράστασιν, εμφανιζόταν για πρώτη φορά στην σκηνή……».
Τα υπέροχα σκηνικά φιλοτέχνησε με εξαιρετικό γούστο ο κ. Φιλιόπουλος και κατασκευάσθηκαν από τους Σαμ. Πολυμερούδη, Γιώργο Σχολάκη και Δημ. Νάρα. Για τους συντελεστές - ηθοποιούς της παράστασης ανατρέχουμε πάλι στο πιο πάνω δημοσίευμα που αναφέρει: «…Στο εν λόγω έργο έπαιξαν οι κάτωθι μαθητές, οι οποίοι απέδωσαν θαυμάσια τους ρόλους τους: Κορυφαίοι στην σκηνή οι Τριαντάφυλλος Μιχαηλίδης, ως μεγάλος αδελφός του Κωνσταντή και της αρετής, Γιώργος Σταυρίδης ως πλούσιος Φιλάνθρωπος (Μιχάλης) και Γιώργος Μουτουσίδης ως Κωνσταντής, δικαίως απέσπασαν τον θαυμασμόν και τα θερμά χειροκροτήματα των θεατών. Δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους επαγγελματίας φθασμένους ηθοποιούς.....

Άλλη μια φωτογραφία με τους συντελεστές της παράστασης, στη σκηνή του θεάτρου "Ηλύσια", με τον Γυμνασιάρχη Παναγιωτόπουλος και τον Φιλολογο Μανώλη Φιλιόποουλο στο κέντρο.

...Ήταν υπέροχοι πράγματι και τους αξίζουν θερμά συγχαρητήρια. Αι δεσποινίδες Μερόπη Πανταζή ως Αρετή, Έφη Νικολαϊδου ως μητέρα, (σ.σ. τον ρόλο αυτό ενσάρκωσε αργότερα στο ελεύθερο Θέατρο η Ίλυα Λιβυκού), Νίτσα Γεωργιάδου ως φίλη της Αρετής, Ελένη Βεργοπούλου, Άννα Τρικούπη, Ινές Ρεϊτάν, Μαίρη Αναστασίου και Αθα. Νικολαϊδου ως Νεράϊδες απέδωσαν σε όλες τις σκηνές που διακρίνουν το έργο περισσότερο απ΄ ότι θα περίμενε κανείς από ερασιτέχνες ηθοποιούς. Με εκπληκτική αποκάλυψη ταλέντων ηθοποιϊας εκ μέρους των Ιωάννη Παπάζη ως Μπάρμπα Θωμά, Ιωάννη Ρούντη ως Φλόκας, Βύρων Σκαύδη και Χριστ. Σεφεριάδη ως ξυλοκόποι, Σωτ. Τσελιγκόπουλο ως παγανού, Παντ. Τσελεμπή, Ιωάν. Λιανίδη, Χρύσα Βασιλείου, Γρηγ. Θωμαϊδη και Χρ. Φραντζίδη ως χωρικοί, Ιουλία Αλεξανδρίδου, Θεοδ. Βεζάση ως χωρικές και Μιχ. Αμυγδαλάς ως παιδί χωρικού, οι οποίοι ξεπέρασαν τους εαυτούς των και γενικά όλοι οι υποδυθέντες τα πρόσωπα του έργου με φιλότιμη προσπάθεια και σεβασμό προς το κοινόν χάρισαν ευχάριστες και συγκινητικές στιγμές στους θεατάς και δίκαια απέσπασαν ζωηρά και παρατεταμένα χειροκροτήματα. Γενικώς η επιτυχία του έργου ήταν μεγάλη και όλοι οι παρακολουθήσαντες τας παραστάσεις έμειναν πλήρως ικανοποιημένοι…».

Είχα τη τύχη στο έργο αυτό να απασχοληθώ μαζί με τον συνδημιουργό των σκηνικών Γιώργο Σχολάκη και άλλους συμμαθητές μου στην τοποθέτηση και την αλλαγή των σκηνικών στη σκηνή κατά διάρκεια της παράστασης, που έπρεπε να γίνει με απόλυτη ακρίβεια και μέσα σε πολύ μικρό προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και μου μένει έντονα χαραγμένη στη μνήμη η μεγάλη χαρά και συγκίνηση που αισθανθήκαμε όλοι μας από τα παρατεταμένα χειροκροτήματα του κόσμου στο τέλος της παράστασης.
Την επόμενη ημέρα (αμέσως μετά από τη τελευταία θεατρική παράσταση), πολύ πρωϊ, όλη η τάξη αναχώρησε για την επταήμερο εκδρομή της στην Αθήνα και την Πελοπόνησο. Μεταξύ των συνοδών καθηγητών συμπεριλαμβάνεται και ο δημιουργός της θεατρικής

Αριστερά: 25.05.1963. Πορεία διαμαρτυρίας των μαθητών της ΣΤ΄ τάξης του Γυμνασίου Αλεξανδρούπολης, στη Λίμνη του Μαραθώνα, για την δολοφονική επίθεση στον Βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Δεξιά: 24 Μαΐου 1963. Οι εκδρομείς μαθητές με τους καθηγητές τους στο Σούνιο.

παράστασης καθηγητής μας Μανώλης Φιλιόπουλο. Στις 23 Μαϊου 1963, ευρισκόμενοι στην Αρχαία Ολυμπία μαθαίνουμε ότι το προηγούμενο βράδυ έγινε στη Θεσσαλονίκη δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς στον Βουλευτή της ΕΔΑ και Πρόεδρο της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη Γρηγόρη Λαμπράκ. Στις 24 Μαϊου βρισκόμαστε στην Αθήνα όπου χιλιάδες κόσμος είχε κατέβει στην Ομόνοια για να διαμαρτυρηθεί για τη δολοφονική επίθεση στο Βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Σκηνές πρωτόγνωρες για μας, παιδιά της επαρχίας που αγωνιούσαμε να γνωρίσουμε την πρωτεύουσά μας και τις αρχαιότητές της. Και αντί αυτών αντικρίζαμε χιλιάδες κόσμο στο δρόμο και άγριες συμπλοκές με την Αστυνομία.

Το πρωτοσέλιδο της ημερήσιας εφημερίδας "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" της 25ης Μαϊου 1963 με αναφορά στα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν στη πόλη της Θεσσαλονίκης πριν από λίγες ημέρες.

Στις 25 Μαϊου βρισκόμασταν στο Μαραθώνα και στο ομόνυμο φράγμα και πολλοί συμμαθητές, ανάμεσά τους και πολλοί από τους συμμετέχοντες στη θεατρική παράσταση, με επικεφαλής τον Γιώργο Σταυρίδη, διήλθαμε το φράγμα κρατώντας λευκή σημαία, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη βάρβαρη αυτή πράξη που συγκλόνιζε το πανελλήνιο. Την ημέρα που επιστρέφαμε από την εκδρομή πληροφορηθήκαμε ότι ο Βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης εξέπνευσε. Και έκτοτε συνδέσαμε πολλοί από τους συμμετέχοντες αυτή την εκδρομή με την επιτυχία της θεατρικής μας παράστασης (που μας εξασφάλισε και τα αναγκαία οικονομικά για την πραγματοποίησή της) αλλά και με το τραγικό γεγονός της πολιτικής ζωής της χώρας, δηλαδή την δολοφονία ενός αγωνιστή για την ειρήνη, του Βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη.